Mrówka faraona

queen
Monomorium pharaonis, Królowa w otoczeniu robotnic i jaj

Mrówka faraona (Monomorium pharaonis) jest bardzo małym gatunkiem. Robotnice osiągają długość do 3 mm natomiast królowe (jedyne płodne samice w kolonii) 5-6mm. Odwłok królowych znacząco potrafi się zmienić w zależności od cyklu płodności.

Owady żyją w społeczeństwach poliginicznych ( zawierają duże ilości płodnych samic nazywanych królowymi). Samice te są sukcesywnie wychowywane z zapłodnionych jaj w każdym zdrowym gnieździe.

Samce czyli trutnie rodzą się z jaj niezapłodnionych tylko wtedy gdy kolonia ich potrzebuje do podziału lub pączkowania i zaplemniania młodych królowych. Do kopulacji dochodzi w gnieździe, loty godowe, typowe dla większości gatunków mrówek, nie odbywają się.

Młode, mało liczne kolonie, wychowują większe robotnice i królowe. 

W społeczeństwach tych mrówek stosunek ilości królowych do robotnic waha się w przedziale od 1:3 do 1:12. Stosunek 1:3 dotyczy gniazd liczących około 300 robotnic, podczas gdy stosunek 1:12 dotyczy tych liczących około 1500 osobników. Przeciętna kolonia liczy około 500-600 robotnic oraz larw, jaj, poczwarek oraz około 50 królowych. Płodność jednej królowej (300-400jaj w czasie jej rocznego życia) zapewnia utrzymanie populacji maksymalnie około 40 robotnic. Ten wskaźnik pokazuje dobitnie dawkę inicjacyjną przy zasiedlaniu nowego terenu. Otóż jedna królowa nie utrzyma populacji w środowisku gdzie robotnice żyją zbyt krótko , a takim środowiskiem są nasze mieszkania. Inaczej mówiąc aby introdukcja była udana wymagana jest duża liczebność introdukowanych kolonii.

Gniazda zakładane są zwykle w ciepłych i suchych siedliskach, takich jak np. szczeliny w ścianach w pobliżu systemów grzewczych, w pobliżu źródeł wody, którą aktywnie przynoszą do gniazda zbieraczki. Zwiększają one w ten sposób jego wilgotność na zasadzie autoregulacji super organizmu jaki tworzą kolonie. 

Robotnice u tego gatunku są całkowicie bezpłodne a zadania jakie są im przydzielane są determinowane wiekiem robotnic. Każde zdrowe gniazdo jest pełne wszystkich stadiów rozwojowych, takich jak jaja, larwy i poczwarki. Okresowo ulega zbyt dużemu zagęszczeniu populacyjnemu co prowadzi do rójki i podziału kolonii lub tzw. pączkowania. 

Pączkowanie polega na przeniesieniu części członków kolonii w tym larw i jaj (bez królowych) do miejsca uznanego wcześniej przez robotnice za odpowiednie do założenia gniazda. Taki “pączek” pozostawiony bez wpływu feromonów królewskich wychowuje z dostarczonych do niego młodych larw przyszłe młode królowe. Podział natomiast polega na przejściu połowy lub innej części populacji do miejsca przyszłego gniazdowania wraz z królowymi.

Podczas prac laboratoryjnych odkryto ,że kolonie potomne znacznie chętniej formowane były w miejscach podobnych do gniazd pierwotnej kolonii, w której się wychowały robotnice. Jeśli jakość nowego miejsca była znacząco wyższa, wtedy mrówki wybierały lepszą lokalizację. 

Larwy
Monomorium pharaonis, Robotnice karmiące larwy

Królowe żyją tylko rok, więc muszą być sukcesywnie zastępowane przez młode, podobnie jak i robotnice żyjące maksymalnie tylko 60-90 dni. Kiedy kolonie osiągają dojrzałość, szukają odpowiednich miejsc do zasiedlenia nowych gniazd i pączkowania lub podziału.

Nowo utworzone rodziny mrówek współpracują i dzielą się żywnością z innymi tworząc sieć miast połączonych ze sobą za pomocą mrówczych szlaków komunikacyjnych.

W temperaturze 27°C cały okres rozwojowy od jaja do imago (dojrzałej mrówki) trwa od 39 do 45 dni. Królowa: jajo-11d, larwy-22d, poczwarka-12d w sumie 45dni, robotnica: jajo-11d, larwy-18d, poczwarka-10d w sumie: 39dni . Rozwój zostaje zahamowany już w temperaturze 18 °C i ta temperatura jest temperaturą letalną (śmiertelną dla kolonii mrówek). Jeśli potrwa zbyt długo to doprowadzi to do wymarcie robotnic z braku zastępowalności pokoleń. Ilość stopniodni dla rozwoju robotnic wynosi 351 a dla królowych 405. W idealnych warunkach, które są wbrew pozorom trudne do osiągnięcia, czas podwojenia koloni wynosi około 70 dni.

Należy pamiętać, że powyżej 30 °C pomimo skrócenia okresu rozwoju następuje stały wzrost śmiertelności wśród jaj i larw. Powyżej 40 °C śmiertelność jest już na tyle wysoka, że powoduje obumieranie kolonii. Optymalna temperatura dla rozwoju określana jest w przedziale 27-28’C. Każdy spadek lub jej wzrost zwiększa śmiertelność i ogranicza wydajność kolonii.

Monomorium pharaonis jest wszystkożerną mrówką, ale dla dobrego tempa wzrostu kolonii potrzebuje białek zwierzęcych dla wychowu dużej ilości larw oraz węglowodanów.

Robotnice stale przenoszą wodę do kolonii, co zwiększa poziom wilgotności i umożliwia przeżycie w suchym środowisku gdyż mrówki te pochodzą z terenów pustynnych i półpustynnych, wykształcenie ewolucyjne zbieraczek wody jest ich przystosowaniem do suchego klimatu w tym do naszych mieszkań.

Zasięg występowania gatunku obejmuje niemal całą planetę. W obszarach tropikalnych i subtropikalnych Mrówka faraona występuje już naturalnie. W obszarach klimatu umiarkowanego rozprzestrzenienie gatunku obejmuje siedliska ludzkie i jest nieodłącznie związane z aktywnością człowieka i ogrzewanymi pomieszczeniami.

Owady te są prawie ślepe, zachowały jednak zdolność postrzegania światła. Pierwszą reakcją po zaniepokojeniu jest poszukiwanie ciemnych miejsc, aby się ukryć, ale po pewnym czasie większość kolonii przyzwyczaja się do normalnego, nie przegrzewającego ich światła i podejmuje swoje zadania w całkowicie zwykły sposób co umożliwia łatwą obserwację zachowań super-organizmu jaki tworzą. Pokolenie wychowane naświetle nie reaguje na nie panicznie.

Zdolność orientacji w terenie wynika z bardzo wrażliwego węchu. Mrówki tworzą trasy z feromonami na podłożu, po którym się poruszają. Niektóre ze szlaków przypominają nasze autostrady i łączą one poszczególne miasta mrówek lub prowadzą do źródeł wody i pokarmu część jest nietrwała inne utrzymują się przez długi czas.

Po prawej film obrazujący cykl życiowy mrówek faraona.

Zobacz podobieństwo do pszczół miodnych – rodzaju Apis i innych owadów społecznych.